Udaberriaren amaiera honetan, asko dira naturak gugandik gertu jarri dizkigun usain gozoak: ukitze hutsarekin eskuetatik sudurreraino eraman dezakegun izpilikua (‘lavanda’), mendiko basa-marrubien usain betea, gure herri eta hirietako ezki-loreak, pagadi hezeetako orbelaren eta goroldioaren usaina... eta, nola ez aipatu, basoko atzamarren usain fina, sarkorra, eldarniozkoa.
Basoetako atzamarrak (Lonicera sp.)
Gaztelaniaz landare igokari hau izendatzeko gehien darabilgun izena madreselva da. Genero honen zientzia izena Lonicera da. Euskal Herrian espezierik ohikoena Lonicera periclymenum dugu.
Latinez, periclymenus esaten zioten eta grezieraz Periklýmenos. Argonautetako baten izena zen, edozein itxura har zezakeena, aipagai daukagun landarearen antzean.
Nola euskaraz? Hiztegietara joz gero (Euskaltzaindia, Elhuyar, 3000, Euskalterm...) “atxapar” izendapena jasotzen da genero horretako espezieetarako; basoetako atxaparra aztergai dugun espeziearen kasuan. Desegokia da neure ustez gaur egun hizkera estandarrean nagusi den forma, Euskal Herri luze-zabalean erabiltzen diren izenak ikusi besterik ez dago honetaz jabetzeko:
Jesukriston atzaparrak (Osintxu, Bergara, G).
Kriston atzaparrak (Eibar, G).
Amabirjiñan atzaparrak (Mutriku, G).
Amaberjiñ-atzaparrak (Eibar, G).
Ama Birjiñaren beatzak (Oikina, Zumaia, G).
Apustuluen atzamarrak (Nabarniz, B).
Orduan zer dela eta atxapar forma hori? Nondik jaso dute hiztegigileek? Batek jakin... herriren batean atxapar forma jasoko zuten eskuetako hatzak izendatzeko eta horra!
Esker aihena (Ziberuko botanika edo lantharen jakitatia, Jean Baptiste Althabe, 1900).
Ezkerra-ayena (Lacoizquetak, Nafarroa).
“En esta comarca es conocida con la denominación de EZKERRA-AYENA, que viene de AYENA sarmiento y EZKERRA izquierdo o mano izquierda, significando sarmiento que trepa en hélice de derecha a izquierda, como es el caso de este arbusto”.
O! Maria, arbolaren itchuran
Iar bazinte, nonbeit mortuetan,
Ni nindake ezker-ayen billaka;
Bozik zuri lotuko besarka.
Amaitzeko, azken kontutxo bat, Dioscoridesek gizonezkoen kontrazenpzioari buruzko kapitulu batean landare hau aipatzen du. “Periklymenon” delako landareaz eginiko edabea 37 egunez hartuz gero gizonezkoak antzu geratzen omen dira.
1 comentario:
Josu, beti bezala, oso artikulu eta argazki zainduak, lotutako bideoak ere oso politak, benetan disfrutatzeko. Jarraitu bizitzako gauza txikiengan estimua eta zure "jakinduria" zabaltzen gu, profanoen artean.
Publicar un comentario